IV илова

МУҚАДДИМА

Ушбу Конвенции қатнашчиси бўлган давлатлар,

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Уставига мувофиқ давлатлар инсон ҳуқуқлари ва асосий эркинликлар барча томонидан ҳурмат қилиниши ва уларга риоя қилинишига кўмаклашишларига мажбур эканлигини эътиборга олиб,

Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясига амал қилиб,

Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пактга, Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пактга ҳамда инсон ҳуқуқлари, гуманитар ҳуқуқ ва халқаро жиноят ҳуқуқи соҳасидаги бошқа тегишли халқаро шартномаларга ҳавола қилиб,

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 1992 йил 18 декабрдаги 47/133-резолюцияси билан қабул қилинган Барча шахсларни зўрлик остида ғойиб бўлишдан ҳимоя қилиш тўғрисидаги Декларациясига ҳам ҳавола қилиб,

ўзида жиноятни, муайян вазиятларда эса халқаро ҳуқуқда қайд этилган, – инсониятга қарши жиноятни ифодалайдиган зўрлик остида ғойиб бўлишнинг фавқулдода жиддийлигини анлаган ҳолда,

зўрлик остида ғойиб бўлишнинг одини олишга ва зўрлик остида ғойиб бўлиш жиноятини содир этиш жазосиз қолдирилишига қарши курашишга қатъий аҳд қилган ҳолда,

ҳар бир кишининг зўрлик остида ғойиб бўлишга дучор қилинмасликка бўлган ҳуқуқини ва қурбонларнинг одилсудловга ва зарар қопланишига бўлган ҳуқуқини анлаган ҳолда,

ҳар қандай қурбоннинг зўрлик остида ғойиб бўлиш ҳолатларини ва ғойиб бўлган шахснинг тақдири ҳақидаги ҳақиқатни билишга, шунингдек ушбу мақсадда ахборот тўплаш, олиш ва тарқатиш ҳуқуқини тасдиқлаб қуйидагилар тўғрисида аҳдлашдилар:

Биринчи қисм

1-модда

1. Ҳеч ким зўрлик остида ғойиб бўлишга дучор қилинмаслиги керак.

2. Ҳеч бир фавқулодда ҳолатлар, улар уруш ҳолати ёки уруш хавфи, ички сиёсий нобарқарорлик ёки исталган бошқа фавқулодда ҳолат бўлмасин, зўрлик остида ғойиб бўлишни оқлаш учун хизмат қилмаслиги керак.

2-модда

Ушбу Конвенции мақсадлари учун давлат вакиллари ёки давлатнинг рухсати, қўллаб-қувватлаши ёки розилиги билан иш кўрадиган шахслар ёки шахслар гуруҳлари томонидан қамоққа олиш, ушлаш, ўғирлаш ёки исталган бошқа шаклда озодликдан маҳрум этиш, кейинчалик озодликдан маҳрум этиш фактини эътироф этишни рад этиш ёки ғойиб бўлган шахсниг тақдири ёки турган жойи тўғрисидаги маълумотларни яшириш, бунинг оқибатида ушбу шахс қонун ҳимоясисиз қолдирилиши зўрлик остида ғойиб бўлиш деб ҳисобланади.

3-модда

Ҳар бир қатнашчи давлат 2-моддада белгиланган, давлатнинг рухсатисиз, қўллаб-қувватлашисиз ёки розилигисиз иш кўрадиган шахслар ёки шахслар гуруҳлари томонидан содир этиладиган ҳаракатларни суриштириш ва ушбу шахслар учун жавобгар бўлган одилсудловга бериш учун тегишли чораларни кўради.

4-модда

Ҳар бир қатнашчи давлат зўрлик остида ғойиб бўлиш ўзининг жиноят ҳуқуқида ҳуқуқни бузиш сифтаида талқин қилинишини таъминлаш учун тегишли чораларни кўради.

5-модда

Зўрлик остида ғойиб бўлишнинг кенг ёйилган ёки мунтазам содир этилиши амалиёти қўлланиладиган ҳуқуқда белгиланганидек, инсониятга қарши жиноят ҳисобланади ва шундай қўлланиладиган ҳуқуқда назарда тутилган оқибатларга олиб келади.

6-модда

1. Ҳар бир қатнашчи давлат:

а) зўрлик остида ғойиб бўлиш ҳаракатини содир этган, уни содир этишга буйруқ берган, ундаган ёки гижгижлаган, уни содир этишга суиқасд қилган, шерик бўлган ёки унда қатнашган исталган шахсни;

b) :

i) ҳақиқатдан ҳам унинг ҳокимияти ва назорати остида бўлган бўйсунувчилар жиноий зўрлик остида ғойиб бўлишни содир этган ёки содир этиш ниятида бўлганини билган ёки ушбу маълумотни аниқ кўрсатувчи фактларни онгли равишда инкор этган;

I) зўрлик остида ғойиб бўлиш жинояти билан боғлиқ бўлган фаолиятга нисбатан ҳақиқатда жавоб берган ва амалий назоратни амалга оширган; ва

iii) зўрлик остида ғойиб бўлиш ҳаракати содир этилишининг олдини олиш ёки содир этилишига барҳам бериш ёхуд тергов олиб бориш ва жиноий таъқиб қилиш учун ушбу масалани ваколатли органларга бериш учун ўз ваколатлари доирасида барча зарур ва оқилона чораларни кўрмаган бошлиқни ҳеч бўлмаганда жиноий жавобгарликка тортиш мақсадида зарур чоралар кўради.

с) юқоридаги ь) кичик банд халқаро ҳуқуқда ҳарбий командирга ёки ҳарбий командир функциясини амалда амалга оширувчи шахсга нисбатан қўлланиладиган жавобгарлик тўғрисидаги тегишли қатъийроқ нормалар учун зарар етказилмасдан қўлланилади.

2. Давлат, фуқаро, ҳарбий ёки бошқа органдан чиқадиган ҳеч бир буйруқ ёки фармойиш зўрлик остида ғойиб бўлиш жиноятини оқлаш учун хизмат қилиши мумкин эмас.

7-модда

Ҳар бир қатнашчи давлат зўрлик остида ғойиб бўлиш жинояти учун унинг фавқулодда жиддийлигини ҳисобга олган ҳолда тегишли чораларни назарда тутади.

Ҳар бир қатнашчи давлат:

а) жумладан зўрлик остида ғойиб бўлиш ҳаракати содир этилишига алоқадор бўлган ҳолда ғойиб бўлган шахснинг тирик қайтишига реал кўмаклашган ёки зўрлик остида ғойиб бўлиш ҳолатларини аниқлашга ёрдам берган ёки зўрлик остида ғойиб бўлиш ҳаракатининг ижрочилари шахсини аниқлашга кўмаклашган шахслар учун ҳолатларнинг юмшатувчи жавобгарлигини;

b) хусусан ғойиб бўлган шахс вафот этган ёки ҳомиладор аёлларга, вояга етмаганларга, ногиронларга ёки бошқа алоҳида заиф шахсларга нисбатан зўрлик остида ғойиб бўлиш ҳаракати содир этилган тақдирда бошқа жиноий тартиб-қоидаларга зарар етказмасдан ҳолатнинг оғирлаштирувчи жавобгарлигини назарда тутиши мумкин.

8-модда

5-моддага зиён етказмасдан,

1. Зўрлик остида ғойиб бўлиш ҳаракатига нисбатан даъво муддатини қўллайдиган ҳар бир қатнашчи давлат жиноят ишидаги даъво муддати:

а) ушбу жиноятнинг фавқулодда жиддийлигига нисбатан мос ва давомли бўлиши;

b) зўрлик остида ғойиб бўлиш жинояти унинг давом этиши хусусияти ҳисобга олинган ҳолда тамом бўлган пайтдан бошлаб ҳисобланиши учун зарур чораларни кўради.

2. Ҳар бир қатнашчи давлат даъво муддати амал қилиш вақтида зўрлик остида ғойиб бўлиш қурбонининг ҳуқуқий ҳимоянинг самарали воситасига бўлган ҳуқуқини кафолатлайди.

9-модда

1. Ҳар бир қатнашчи давлат:

а) жиноят унинг юрисдикцияси остидаги исталган ҳудудда, ёки ушбу давлатда рўйхатдан ўтказилган денгиз ёки ҳаво кемаси бортида содир этилганда;

b) тахмин қилинаётган ҳуқуқни бузувчи ушбу давлат фуқароси бўлганда;

с) ғойиб бўлган шахс ушбу давлатнинг фуқароси ҳисобланса ва агар ушбу давлат буни мақсадга мувофиқ деб ҳисобласа зўрлик остида ғойиб бўлиш жиноятига нисбатан юрисдикцияни амалга оширишнинг ўз ваколатларини белгилаш учун зарур чораларни кўради.

2. Ҳар бир қатнашчи давлат тахмин қилинаётган ҳуқуқни бузувчи унинг юрисдикцияси остидаги исталган ҳудудда турганда, агар ушбу давлат халқаро мажбуриятларга мувофиқ уни бирор-бир бошқа давлатга бермаган ёки кузатув остида бермаган ёки унинг юрисдикциясини эътироф этадиган халқаро жиноят судига бермаганда зўрлик остида ғойиб бўлиш жиноятига нисбатан юрисдикцияни амалга оширишнинг ўз ваколатини белгилаш учун зарур чораларни ҳам кўради.

3. Ушбу Конвенция ички қоидаларга мувофиқ амалга ошириладиган ҳеч бир қўшимча жиноий юрисдикцияни истисно этмайди.

10-модда

1. Ҳудудида зўрлик остида ғойиб бўлиш жиноятини содир этишда шубҳа қилинаётган шахс турган ҳар бир қатнашчи давлат, агар ўз ихтиёридаги мавжуд маълумотлар кўриб чиқилгандан кейин у буни вазият талаб этади деб ҳисобласа ушбу шахс қамоққа олинишини таъминлайди ёки унинг ҳозир бўлишини таъминлаш учун зарур бўлган бошқа барча ҳуқуқий чораларни кўради.

Бундай қамоқда сақлаш ва бундай бошқа ҳуқуқий чоралар ушбу қатнашчи давлатнинг қонунчилигига мувофиқ ва фақат жиноий-процессуал ҳаракатлар, кузатувда бериш ёки бериш тартиб-қоидалари муносабати билан унинг ҳозир бўлишини таъминлаш учун зарур бўлган муддат мобайнида амалга оширилади.

2. Ушбу модданинг 1-бандида назарда тутилган чораларни кўрган қатнашчи давлат фактларни аниқлаш учун кечиктирмасдан дастлабки тергов ёки суриштирувни ўтказади. У 9-модданинг 1-бандида сўз юритиладиган қатнашчи давлатларни у ушбу модданинг 1-бандини амалга ошириш учун кўрган чоралар, жумладан қамоққа олиш ва бу амалга оширилиши учун асос бўлган ҳолатлар, шунингдек у томонидан олиб борилган дастлабки тергов ёки суриштирув давомида бажарилган хулосалар тўғрисида хабардор қилади.

3. Ушбу модданинг 1-банди амалга оширилиши учун қамоққа олинган ҳар қандай шахс ўзи фуқароси ҳисобланган давлатнинг энг яқиндаги ваколатли вакиллари, ёки, агар сўз апартеид ҳақида бораётган бўлса у одатда яшайдиган давлатнинг вакиллари билан дарҳол алоқага киришиши мумкин.

11-модда

1. Агар зўрлик остида ғойиб бўлиш жиноятининг тахмин қилинаётган ижрочиси қатнашчи давлат юрисдикцияси остидаги ҳудудда эканлиги аниқланса ва ушбу давлат ўзининг халқаро мажбуриятларига ёки ваколатларини эътироф этадиган халқаро жиноят судига мувофиқ кўрсатиб ўтилган шахсни бермаса ёки уни бошқа давлатга бермаса, у ҳолда у ушбу ишни жиноий суриштириш учун ўзининг ваколатли органларига юборади.

2. Ушбу органлар қатнашчи давлатнинг қонунчилигига мувофиқ исталган оғир умумжиноий жиноят сифатида бўлгани сингари тарзда қарор қабул қилади. 9-модданинг 2-бандида назарда тутилган ҳолларда жиноий таъқиб этиш ва ҳукм қилиш муносабати билан қўлланиладиган исбот қилиш қоидалари кўрсатиб ўтилган модданинг 1-бандида назарда тутилган ҳолларда қўлланиладиган исбот қилиш қоидаларига қараганда камроқ қаттиқ ҳисобланмайди.

3. Зўрлик остида ғойиб бўлиш жиноятини содир этганлиги учун суд тартибида таъқиб қилинадиган ҳар қандай шахс суд муҳокамасининг барча босқичларида адолатли муносабатда бўлиш кафолатидан фойдаланади. Зўрлик остида ғойиб бўлиш жиноятини содир этганлиги учун судга жалб этилган ҳар қандай шахс қонун асосида ташкил этилган ваколатли, мустақил ва холис суд ёки трибунал томонидан ишнинг адолатли муҳокама қилиниши ҳуқуқига эгадир.

12-модда

1. Ҳар бир қатнашчи давлат у ёки бу шахс зўрлик остида ғойиб бўлишнинг қурбонига айланганлигини даъво қилаётган ҳар қандай шахсга тегишли фактларни ваколатли органларга тақдим этиш ҳуқуқини кафолатлайди. Ваколатли органлар ушбу даъвони тезликда ва холисона кўриб чиқадилар ва, зарурият бўлган тақдирда, пухта ва холисона текширувни кечиктирмасдан ўтказадилар.

Зарурият бўлган тақдирда ариза берувчини, гувоҳларни, ғойиб бўлган шахснинг қариндошларини ва уларнинг ҳимоячисини, шунингдек суриштирувда қатнашган шахсларни шикоят бериш ёки у ёки бу кўрсатмаларни бериш билан боғлиқ ноқонуний муносабатда бўлиш ёки қандай бўлмасин қўрқитишнинг исталган шаклларидан ҳимоя қилишни таъминлаш учун тегишли чоралар кўради.

2. Бирор-бир шахс зўрлик остида ғойиб бўлди деб ҳисоблаш учун оқилона асослар мавжуд бўлган барча ҳолларда ушбу модданинг 1-бандида сўз борадиган органлар ҳатто расмий шикоят мавжуд бўлмаган тақдирда ҳам тергов ўтказадилар.

3. Ҳар бир қатнашчи давлат ушбу модданинг 1-бандида сўз борадиган органлар:

а) терговни самарали ўтказиш учун зарур ваколатлар ва ресурсларга эга бўлишини, шу жумладан уларни тергов қилишга алоқадор бўлган ҳужжатлардан ва бошқа маълумотлардан фойдаланилишини;

b) зарурият бўлганда уларга имкони борича тезроқ тарзда тақдим этиладиган суднинг дастлабки санкцияси билан, агар у ерда ғойиб бўлган шахс турибди деб ҳисоблаш учун оқилона асослар мавжуд бўлса сақланаётган исталган жойига ва исталган бошқа жойга киришини таъминлайди.

4. Ҳар бир қатнашчи давлат тергов ўтказишга халақит берадиган хатти-ҳаракатларнинг олдини олиш ва бунинг учун жазолаш учун зарур чораларни кўради. Жумладан, у зўрлик остида ғойиб бўлиш жиноятини содир этишда шубҳа қилинаётган шахслар ариза берувчи, гувоҳлар, ғойиб бўлган шахснинг қариндошлари ва уларнинг ҳимоячиси, шунингдек терговда қатнашувчи шахсларга нисбатан босим кўрсатиш, уларни қўрқитиш ёки таъқиб этиш воситасида терговнинг боришига таъсир кўрсатиш ҳолатида бўлмаслигини таъминлайди.

13-модда

1. Бериш мақсадлари учун қатнашчи давлат ўртасидаги зўрлик остида ғойиб бўлиш жинояти сиёсий жиноят, сиёсий жиноят билан боғлиқ ҳуқуқбузарлик ёки сиёсий мотивлар бўйича содир этилган ҳуқуқни бузиш сифатида қаралмайди. Бунинг оқибатида ушбу жиноят билан боғлиқ бериш тўғрисидаги илтимос фақат мана шу асосда рад этилиши мумкин эмас.

2. Зўрлик остида ғойиб бўлиш жинояти ушбу Конвенция кучга киргунга қадар қатнашчи давлат ўртасида тузилган бериш тўғрисидаги исталган шартномага беришга олиб келувчи жиноятлар сирасига киритилиши керак.

3. Қатнашчи давлатлар зўрлик остида ғойиб бўлиш билан боғлиқ жиноятни улар ўртасида кейинчалик тузиладиган бериш тўғрисидаги исталган шартномага беришга олиб келувчи жиноятлар сифатида киритиш мажбуриятини ўз зиммасига оладилар.

4. Агар шартнома мавжудлиги туфайли бериш келиб чиқадиган қатнашчи давлат бериш тўғрисида у билан шартномага эга бўлмаган бошқа қатнашчи давлатдан бериш тўғрисида илтимос олса, у зўрлик остида ғойиб бўлиш билан боғлиқ жиноятга нисбатан ушбу Конвенцияни бериш учун зарур ҳуқуқий асос сифатида қараши мумкин.

5. Шартнома мавжудлиги туфайли беришни шарт этмайдиган қатнашчи давлатлар ўзаро муносабатларда зўрлик остида ғойиб бўлиш билан боғлиқ жиноятни беришга олиб келувчи жиноят сифатида қарайдилар.

6. Бериш барча ҳолларда унга бериш тўғрисида илтимос қилинган қатнашчи давлатнинг қонунчилигида назарда тутилган шартларга ёки бериш тўғрисида қўлланиладиган шартномаларга мувофиқ, жумладан бериш мақсадлари учун талаб этиладиган минимал жазолашга тегишли шартларга ёки бериш тўғрисида илтимос қилинган қатнашчи давлат у бўйича беришни рад этиши мумкин бўлган ёки уни муайян шартлар билан изоҳлайдиган мотивларга биноан амалга оширади.

7. Ушбу Конвенциянинг ҳеч бир қоидаси бериш тўғрисида илтимос қилинган қатнашчи давлатни, агар у тегишли илтимос жинси, ирқи, диний эътиқоди, миллий мансублиги, этник келиб чиқиши, сиёсий қарашлари ёки муайян ижтимоий гуруҳга тегишлилиги сабабли у ёки бу шахсни таъқиб қилиш ёки жазолаш мақсадида берилган бўлса ёки кўрсатиб ўтилган илтимоснинг қондирилиши ушбу сабабларидан бирортасига кўра ушбу шахсга зиён етказилиши мумкин деб ҳисоблаш учун жиддий асос мавжуд бўлса, беришни амалга ошириш сифатида талқин қилиниши мумкин эмас.

14-модда

1. Қатнашчи давлатлар зўрлик остида ғойиб бўлиш билан боғлиқ жиноят бўйича қўзғатилган жиноий ишлар бўйича энг тўлиқ ўзаро ҳуқуқий ёрдам кўрсатадилар, шу жумладан муҳокама учун зарур бўлган ўзларининг ихтиёридаги барча мавжуд исботларни тақдим этадилар .

2. Ушбу ўзаро ҳуқуқий ёрдам сўраётган қатнашчи давлатнинг ички ҳуқуқида назарда тутилган шартларга ёки ўзаро ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш тўғрисидаги қўлланиладиган шартномаларга, шу жумладан сўралаётган қатнашчи давлат ўзаро ҳуқуқий ёрдам беришни рад этиши бўйича сабабларга тегишли шартларга ёки уни бирор-бир шарт билан боғлашига биноан кўрсатилади.

15-модда

Қатнашчи давлатлар зўрлик остида ғойиб бўлиш қурбонларига ёрдам кўрсатишда, ғойиб бўлган шахсларни қидиришда, уларнинг турган жойини аниқлаш ва озод қилишда, вафот этган тақдирда – эксгумация қилишда, ғойиб бўлганларнинг шахсини аниқлашда ва уларнинг қолдиқларини қайтаришда бир-бирлари билан ҳамкорлик қиладилар ва бир-бирларига тўлиқ кўмаклашадилар.

16-модда

1. Бирорта ҳам қатнашчи давлат, агар унга у ерда зўрлик остида ғойиб бўлиш қурбонига айланиш хавф солмоқда деб ҳисоблаш учун асослар мавжуд бўлса, бирор-бир шахсни чиқариб юбормаслиги, қайтармаслиги, бошқа давлатга бермаслиги керак.

2. Бундай асослар мавжудлигини аниқлаш учун ваколатли маъмурлар ишга тегишли барча ҳолатларга, шу жумладан тегишли ҳолларда ушбу давлатда инсон ҳуқуқлари қўпол равишда, ўтакетган ва оммавий бузилишларининг ёки халқаро гуманитар ҳуқуқ қўпол равишда бузилишининг доимий амалиёти мавжуд бўлганда эътиборини қаратадилар.

17-модда

1. Ҳеч ким махфий равишда қамоқда сақланмаслиги керак.

2. Қатнашчи давлатнинг озодликдан маҳрум қилишга тегишли бўлган бошқа халқаро мажбуриятларига зарар етказмасдан, ҳар бир қатнашчи давлат ўз қонунчилигида:

а) озодликдан маҳрум этиш тўғрисидаги буйруқлар берилиши мумкин бўлган шарт-шароитларни аниқлайди;

b) озодликдан маҳрум этиш тўғрисидаги буйруқларни беришга ваколатли органларни тайинлайди;

c) озодликдан маҳрум этилган ҳар қандай шахс фақат расмий эътироф этилган ва назорат қилинган жойларда қамоқда сақланишини кафолатлайди;

d) озодликдан маҳрум этилган ҳар қандай шахсга унинг оиласи, адвокат ёки унинг танлаши бўйича исталган бошқа шахс билан алоқаларига ҳамда фақат қонунда белгиланган шарт-шароитлар ҳисобга олинган ҳолда у билан учрашувлар, агар сўз чет эллик тўғрисида бораётган бўлса халқаро ҳуқуқнинг қўлланиладиган нормаларига мувофиқ консуллик органлари билан алоқаларга рухсат берилишини кафолатлайди;

е) зарурият бўлганда, суд органининг олдиндан берган рухсатномаси мавжуд бўлганда исталган ваколатли органлар ва муассасаларнинг қамоқда сақлаш жойларига киришини кафолатлайди;

f) озодликдан маҳрум этилган ҳар бир шахсга, ва – зўрлик остида ғойиб бўлиш тўғрисида шубҳа мавжуд бўлган тақдирда – қонуний манфаати бўлган исталган шахсга, масалан озодликдан маҳрум этилган шахсларнинг қариндошларига, уларнинг вакилларига ёки уларнинг адвокатига, агар озодликдан маҳрум этилган шахс буни ўзи мустақил амалга ошира олмаса, исталган ҳолатларда ушбу суд озодликдан маҳрум этишнинг қонунийлигига нисбатан дарҳол қарор чиқарадиган тарзда судга мурожаат қилиш ва, агар озодликдан маҳрум этиш ноқонуний бўлса озод қилиш тўғрисида фармойиш бериш ҳуқуқини кафолатлайди.

3. Ҳар бир қатнашчи давлат озодликдан маҳрум этилган шахсларнинг бир ёки бир нечта расмий реестрларини ва/ёки расмий шахсга доир ҳужжатлар тўпламини тузиш ва мунтазам равишда янгилашни таъминлайди. Ушбулар тегишли сўровлар бўйича тегишли қатнашчи давлатнинг қонунчилиги билан ёки тегишли давлат қатнашчиси ҳисобланган бошқа тегишли халқаро-ҳуқуқий шартнома билан вакил қилинган исталган суд органи ёки исталган бошқа ваколатли орган ёки муассаса ихтиёрига тезкор берилади. Ушбу регистрлар ёки шахсга доир ҳужжатлар тўпламида ҳеч бўлмаганда қуйидагилар:

а) озодликдан маҳрум этилган шахсларнинг шахсий ҳужжатлар йиғма жилди;

b) озодликдан маҳрум этиш санаси, вақти ва жойи ҳамда ушбу шахсни ушлаган орган;

c) озодликдан маҳрум этиш тўғрисида қарор қабул қилган орган ва озодликдан маҳрум этиш сабаблари;

d) қамоқда сақлаш устидан назоратни таъминлайдиган орган;

е) қамоқда сақлаш жойи, шахсни қамоқда сақлаш жойига олиб келиш санаси ва вақти ва қамоқда сақлаш жойи учун жавоб берадиган орган;

f) озодликдан маҳрум этилган шахснинг соғлиғи ҳолатига тегишли маълумотлар;

d) қамоқда сақлаш вақтида вафот этиш ҳолати – ўлим ҳолатлари ва сабаблари ҳамда вафот этган шахснинг қолдиқлари тайинланган жой;

h) озод қилиш ёки қамоқда сақлаш учун бошқа жойга ўтказиш санаси ва вақти, тайинланган жой ва бундай ўтказиш учун жавоб берадиган орган.

18-модда

1. 19 ва 20-моддалар ҳисобга олинган ҳолда ҳар бир қатнашчи давлат ушбу ахборотдан қонуний манфаатдор бўлган исталган шахсга, масалан озодликдан маҳрум этилган шахснинг қариндошларига, уларнинг вакилларига ёки уларнинг адвокатига ҳеч бўлмаганда қуйидаги маълумотлар билан танишишни кафолатлайди:

а) озодликдан маҳрум этиш тўғрисида қарор чиқарган орган;

b) озодликдан маҳрум этиш ҳамда қамоқда сақлаш жойига олиб келиш санаси, вақти ва жойи;

c) қамоқда сақлаш устидан назорат қиладиган орган;

d) озодликдан маҳрум этилган шахс турган жой, бошқа қамоқда сақлаш жойига ўтказилган тақдирда, тайинланган жой ва ўтказиш учун жавоб берадиган орган;

е) озод қилиш санаси, вақти ва жойи;

f) озодликдан маҳрум этилган шахс соғлиғининг ҳолатига тегишли маълумотлар;

d) қамоқда сақлаш вақтида вафот этиш ҳолати – ўлим ҳолатлари ва сабаблари ҳамда вафот этган шахснинг қолдиқлари тайинланган жой.

2. Зарурият бўлган тақдирда ушбу модданинг 1-бандида сўз борадиган шахслар, шунингдек терговда қатнашадиган барча шахсларни ҳар қандай қўпол муомаладан, қўрқитишнинг исталган шаклидан ва озодликдан марум этилган шахсга тегишли маълумотларни излаш билан боғлиқ исталган жазолашдан ҳимоя қилишни таъминлаш учун тегишли чоралар кўрилади.

19-модда

1. Шахсий маълумотлар, шу жумладан ғойиб бўлган шахсни қидириш доирасида тўпланадиган ва/ёки қайта юбориладиган тиббий ёки генетик маълумотлар ғойиб бўлган шахсни қидиришдан бошқа мақсадларда фойдаланилиши ёки берилиши мумкин эмас.

Ушбу қоида зўрлик остида ғойиб бўлиш жиноятига тегишли жиноий-процессуал хатти-ҳаракатларда ёки товон олиш ҳуқуқини амалга оширишда бундай маълумтлардан фойдаланиш учун зарур етказмасдан қўлланилади.

2. Шахсий маълумотларни, шу жумладан тиббий ёки генетик маълумотларни тўплаш, қайта ишлаш, улардан фойдаланиш ва уларни сақлаш инсон ҳуқуқлари, шахснинг асосий эркинликлари ва инсоний қадр-қиммати камситилишига олиб келмаслиги ёки ўз оқибатлари билан бунга олиб келмаслиги керак.

20-модда

1. Фақат шахс қонун ҳимояси остида бўлганда ва озодликдан маҳрум этиш суд органи томонидан назорат қилинган ҳолларда 18-моддада назарда тутилган маълумотларни олиш ҳуқуқи истисно тарзида фақат буни вазият талаб этган ва бу қонунда назарда тутилган ҳолларда ва агар ушбу маълумотларни бериш шахсий ҳаётга ёки тегишли шахснинг хавфсизлигига зарар етказса ёки жиноий суриштирувни зарур тарзда ўтказишга халақит берса, ёки шунга ўхшаш бошқа сабабларга кўра қонунда назарда тутилган ҳолларда ва халқаро ҳуқуқнинг қўлланиладиган нормаларига ва ушбу Конвенция мақсадларига мувофиқ чекланиши мумкин.

18-моддада назарда тутилган маълумотларни олиш ҳуқуқига нисбатан ушбу чеклашлар ҳеч бир вазиятларда, агар улар ўзида 2-моддада белгиланган хулқ-атворни ёки 17-модданинг 1-бандида белгиланган бузишни ифодаласа, уларга йўл қўйилмайди.

2. Бирор-бир шахснинг озодликдан маҳрум этилишининг қонунийлигини кўриб чиқиш учун зарар етказмасдан қатнашчи давлат 18-модданинг 1-бандида кўрсатилган шахсларига 18-модданинг 1-бандида эслатилган маълумотларни қисқа муддатда олиш учун суд ҳимоясининг тезкор ва самарали воситасига эга бўлиш ҳуқуқини кафолатлайди. Ҳуқуқий ҳимояга бўлган ушбу ҳуқуқ ҳеч бир вазиятда тўхтатиб турилиши ёки чекланиши мумкин эмас

21-модда

Ҳар бир қатнашчи давлат озодликдан марҳум этилган ҳар қандай шахсни озод қилиш у ҳақиқатдан ҳам озод қилинганлигини тасдиқлаш имконини берадиган шарт-шароитларда амалга оширилиши учун зарур чораларни кўради. Ҳар бир қатнашчи давлат шунингдек исталган шахсга уни озод қилиш пайтида у миллий қонунчиликка мувофиқ зарар етказиши мумкин бўлган мажбуриятлар учун зиён етказмасдан жисмоний дахлсизлигини таъминлаш ва ўз ҳуқуқларини тўлиқ даражада амалга ошириш қобилияти учун зарур чораларни кўради.

22-модда

6-моддага зиён етказмасдан ҳар бир қатнашчи давлат қуйидаги қилмишларнинг олдини олиш ва уларни жазолаш учун зарур чораларни кўради:

а) 17-модданинг 2-банди f) кичик бандида ва 20-модданинг 2-бандида назарда тутилган ҳуқуқий ҳимоя воситаларидан фойдаланиш орқага сурилиши ёки улардан фойдаланишда тўсқинлик қилиш;

b) озодликдан маҳрум этилган барча шахсларни рўйхатдан ўтказиш, шунингдек ноаниқлиги маълум бўлган ёки маълум бўлиши керак бўлган расмий регистр юритилиши учун жавоб берадиган мансабдор шахсга маълум бўлган исталган ахборотни рўйхатдан ўтказиш бажарилмаслиги;

c) бундай маълумотларни олиш учун барча қонуний асослар мавжуд бўлган бир вақтда бирор-бир шахсни озодликдан маҳрум қилиш тўғрисида маълумот беришни рад этиш ёки ноаниқ маълумотлар тақдим этиш.

23-модда

1. Ҳар бир қатнашчи давлат қонунлар қўлланилиши учун жавоб берадиган ҳарбий ёки фуқаро мансабдор шахсларнинг, тиббиёт ходимларининг, давлат органлари ходимларининг ва қамоқда сақлашга ёки озодликдан маҳрум этилган исталган шахс билан муомала қилишга алоқадор бўлган бошқа шахсларнинг профессионал тайёргарлигини, шу жумладан:

а) кўрсатиб ўтилган мансабдор шахсларнинг зўрлик остида ғойиб бўлиш ҳаракатларига дахлдорлигини огоҳлантиришни;

b) огоҳлантиришнинг муҳимлигини қайд этиш ва зўрлик остида ғойиб бўлиш ҳолларини суриштиришни;

c) зўрлик остида ғойиб бўлиш ҳоллари билан боғлиқ ишларни ҳал этиш шошилинч зарурлигини эътироф этишни таъминлаш учун ушбу Конвенциянинг тегишли қоидалари зарур тарзда ўрганилишини таъминлайди.

2. Ҳар бир қатнашчи давлат зўрлик остида ғойиб бўлиш билан боғлиқ берилган буйруқлар ёки фармойишлар, кўрсатмалар, санкциялар ёки рағбатлар тақиқланишини таъминлайди. Ҳар бир давлат бундай буйруқни бажаришни рад этган шахс жазоланмаслигини таъминлайди.

3. Ҳар бир қатнашчи давлат ушбу модданинг 1-бандида эслатилган, зўрлик остида ғойиб бўлиш юз берганлиги ёки тезликда юз бериши мумкин деб ҳисоблаш учун асосга эга бўлган шахслар бу ҳақда ўз бошлиғига хабар бериши ва, зарурият бўлганда, ваколатли маъмурларга ёки назорат ва ҳимоя бўйича ваколатлар берилган органларга хабар бериши учун зарур чораларни кўради.

24-модда

1. Ушбу Конвенция мақсадлари учун исталган ғойиб бўлган шахс ва зўрлик остида ғойиб бўлиш жинояти натижасида бевосита зийн етказилган исталган жисмоний шахс қурбон ҳисобланади.

2. Ҳар бир қурбон зўрлик остида ғойиб бўлиш ҳолатлари тўғрисидаги ҳақиқатни, суриштирув натижаларини ва ғойиб бўлган шахснинг тақдирини билиш ҳуқуқига эгадир. Ҳар бир қатнашчи давлат ушбу мақсадда зарур чоралар кўради.

3. Ҳар бир қатнашчи давлат ғойиб бўлган шахсларни қидириш, турган жойини аниқлаш ва озод қилиш учун, вафот этган тақдирда эса – турган жойини аниқлаш, ҳурмат қилишни ва қолдиқларини қайтаришни таъминлаш учун барча зарур чораларни кўради.

4. Ҳар бир қатнашчи давлат ўзининг ҳуқуқий тизимида зўрлик остида ғойиб бўлиш қурбонлари учун унга етказилган зарар тезликда, адолатли ва муқобил қопланиши ва компенсация тўланиши ҳуқуқини таъминлайди.

5. Ушбу модданинг 4-бандида назарда тутилган зарарни қоплаш ҳуқуқи моддий ва маънавий зарар қопланишини, шунингдек тегишли ҳолларда қоплашнинг:

а) реституция;

b) реабилитация;

c) сатисфакция, шу жумладан ор-номуси ва пок номини тиклаш;

d) такрорланмаслик кафолати сингари шаклларни қамраб олади.

6. Мажбуриятлар учун зарар етказмасдан ғойиб бўлган шахснинг тақдирини тўлиқ аниқлаштиришгача суриштириш ўтказиш учун ҳар бир қатнашчи давлат тақдири ноаниқ бўлган ғойиб бўлган шахсларнинг, уларнинг қариндошларининг, хусусан, ижтимоий ҳимоя, молиявий масалалар, оила ҳуқуқи ва мулк ҳуқуқи сингари соҳалардаги ҳуқуқий ҳолатига тегишли зарур чораларни кўради.

7. Ҳар бир қатнашчи давлат зўрлик остида ғойиб бўлиш ҳолатларини ва ғойиб бўлган шахсларнинг тақдирларини аниқлашга кўмаклашиш ва зўрлик остида ғойиб бўлиш қурбонларига ёрдам бериш билан шуғулланадиган ташкилотлар ва уюшмалар ташкил этиш ва бундай ташкилотлар ва уюшмалар ишида эркин қатнашиш ҳуқуқини таъминлайди.

25-модда

1. Ҳар бир қатнашчи давлат:

а) зўрлик остида ғойиб бўлишга дучор қилган болалар, отаси, онаси ёки юридик вакили зўрлик остида ғойиб бўлишга дучор қилинган болалар, ёки зўрлик остида ғойиб бўлишга дучор қилинган оналари тутқинликда бўлган вақтда туғилган болалар ноқонуний олиб қўйилишининг;

b) юқорида а) кичик бандида сўз борадиган болаларнинг ҳақиқий шахсини тасдиқлайдиган ҳужжатлар сохталаштирилиши, яширилиши ёки йўқ қилинишининг олдини олиш ва жиноят тартибида барҳам бериш учун зарур чораларни кўради.

2. Ҳар бир қатнашчи давлат ушбу модданинг 1-банди а) кичик бандида сўз юритиладиган болаларни қидириш ва уларнинг шахсини аниқлаш ҳамда ҳуқуқий тартиб-қоидаларга ва қўлланиладиган халқаро битимларга мувофиқ уларни ўзлари келиб чиққан оилага қайтариш учун зарур чораларни кўради.

3. Қатнашчи давлатлар ушбу модданинг 1-банди а) кичик бандида сўз юритиладиган болаларни қидириш ва уларнинг шахсини аниқлашда, шунингдек улар турган жойни аниқлашда бир-бирларига ёрдам берадилар.

4. Ушбу модданинг 1-банди а) кичик бандида сўз юритиладиган болаларнинг манфаатларини энг яхши тарзда таъминлаш зарурлиги ҳисобга олинган ҳолда уларнинг ўз шахсларини сақлаш ва тиклаш ҳуқуқини, шу жумладан фарзандликка олиш тизимини ёки болаларни васийлик остида беришнинг бошқа шаклини эътироф этадиган қатнашчи давлатлардаги қонун томонидан эътироф этиладиган уларнинг фуқаролиги, фамилияси ва уларнинг оила алоқаларини сақлаш учун фарзандликка олиш тартиб-қоидани ёки болаларни васийлик остида беришни қайта кўриб чиқиш, ва, зарурият бўлганда зўрлик остида ғойиб бўлиш натижасида юз берган фарзандликка олиш ёки васийликка беришнинг ҳар қандай ҳаракатини ҳақиқий эмас деб эътироф этиш имконини берадиган ҳуқуқий тартиб-қоидалар мавжуд бўлиши керак.

5. Ҳар қандай ҳолатларда ва айниқса ушбу моддага алоқадор бўлган масалаларда бола ҳуқуқлари энг яхши таъминланиши зарурлигига ва онгли равишда иш кўриш лаёқатига эга бўлган бола унинг ёши ва етуклиги даражаси ҳисобга олинган ҳолда зарур тарзда қабул қилинадиган ўз фикрини эркин билдириш ҳуқуқига эга бўлишига биринчи навбатда эътибор берилади.

Иккинчи қисм

26-модда

1. Ушбу Конвенция қоидаларини амалга ошириш учун юксак ахлоқий фазилатларга эга бўлган ва инсон ҳуқуқлари соҳасида ваколатли деб эътироф этилган, шахсан иш кўрадиган ва тўлиқ холислик принципи асосида фаолият кўрсатадиган ўн экспертдан иборат таркибда Зўрлик остида ғойиб бўлиш бўйича қўмита («Қўмита») таъсис этилади.

Қўмита аъзолари адолатли географик тақсимлаш принципига мувофиқ қатнашчи давлатлар томонидан сайланадилар, бунда тегишли юридик тажрибага эга бўлган шахсларнинг Қўмита ишида қатнашишни ифодалайдиган манфаат, шунингдек Қўмита аъзолари орасида эркаклар ва аёлларнинг мувозанатли вакиллиги ҳисобга олинади.

2. Сайловлар ушбу мақсадда Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош котиби томонидан икки йилда бир марта чақириладиган қатнашчи давлатлар кенгашлари давомида қатнашчи давлатлар томонидан тавсия этиладиган номзодлар рўйхати асоида фуқаролардан яширин овоз бериш йўли билан ўтказилади.

Қатнашчи давлатларнинг учдан икки қисмидан иборат кворум ҳосил бўладиган ушбу кенгашларда Қўмита аъзолари томонидан овозларнинг энг кўп сонини ва қатнашчи давлатларнинг овоз беришда ҳозир бўлган ва қатнашаётган вакиллари овозларининг мутлақ кўпчиллигини олган номзодлар сайланадилар.

3. Биринчи сайловлар ушбу Конвенция кучга кирган санадан кейин олти ойдан кечикмай ўтказилади. Ҳар бир сайлов санасидан тўрт ой олдин Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош котиби уч ойлик муддат мобайнида тегишли номзодларни тақдим этиш тўғрисидаги таклиф билан қатнашчи давлатларга мактуб юборади. Бош котиб ҳар бир номзод учун тегишли қатнашчи давлатни кўрсатган ҳолда тавсия этилган номзодлар алифбо тартибида саналган рўйхатни тузади. У ушбу рўйхатни барча қатнашчи давлатларга қайта юборади.

4. Қўмита аъзолари тўрт йил муддатга сайланадилар. Улар бир марта қайта сайланишлари мумкин. Шу билан бирга биринчи сайловлар давомида сайланган беш аъзонинг мандати икки йилдан сўнг, биринчи сайловлар ўтказилгани заҳоти тамом бўлади. Ушбу беш аъзонинг фамилияси Кенгаш раиси томонидан қуръа ташлаш орқали аниқланади. Бу ҳақда ушбу модданинг 2-бандида сўз юритилади.

5. Қўмита аъзоларидан бири вафот этган, истеъфога чиққан ёки исталган бошқа сабаб билан Қўмитада ўз функцияларини амалга оширишга қодир бўлмаган тақдирда уни тайинлаган қатнашчи давлат ушбу модданинг 1-бандида назарда тутилган мезонларга риоя қилган ҳолда бундай тайинлашни кўпчиллик қатнашчи давлатлар маъқуллаши шарти билан тегишли мандатнинг қолган муддатида Қўмитада бўшаб қолган лавозимни эгаллаш учун ўз фуқароларидан бошқа номзодни тайинлайди. Ушбу маъқуллаш, агар қатнашчи давлатларнинг ярми ёки катта қисми таклиф этилган тайинлаш тўғрисида Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош котибидан улар томонидан ахборот олинган пайтдан бошлаб олти ҳафта давомида салбий фикр билдирмасалар, узил-кесил деб ҳисобланади.

6. Қўмита ўз тамойиллари қоидаларини белгилайди.

7. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош котиби Қўмита тасарруфига ўз функцияларини самарали амалга ошириш учун унга зарур бўлган ходимлар ва ресурсларни беради. Бош котиб Қўмита аъзоларини биринчи мажлисга чақиради.

8. Қўмита аъзолари Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг ишлари бўйича хизмат сафарларида экспертларга бериладиган ҳамда Конвенциянинг Бирлашган Миллатларнинг имтиёзлар ва иммунитетлар тўғрисидаги тегишли бўлимларида мустаҳкамланган имкониятлар, имтиёзлар ва иммунитетлардан фойдаланадилар.

9. Ҳар бир қатнашчи давлат Қўмита билан ҳамкорлик қилиш ва Қўмита аъзолари томонидан ўзлари эътироф этган Қўмитанинг функциялари доирасида ўз мандатини амалга оширишда унинг аъзоларига кўмаклашиш мажбуриятини оладилар.

27-модда

Ушбу Конвенция кучга кирган пайтдан бошлаб камида тўрт йилдан кейин ва олти йилдан кечикмай Қўмитанинг фаолият кўрсатишини баҳолаш ва 44-модданинг 2-бандида мустаҳкамланган қоидаларга мувофиқ ушбу Конвенция амалга оширилиши устидан кузатиш бўйича вазифани 28-36-моддаларда белгиланган ваколатлар билан ҳеч бир имкониятларни истисно этмасдан бирор-бир бошқа инстанцияга топшириш ёки топширмаслик тўғрисида қарор қабул қилиш учун қатнашчи давлатлар Конференцияси ўтказилади.

28-модда

1. Ушбу Конвенцияда белгиланган ваколатлар доирасида Қўмита Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг барча органлари, бюролари, ихтисослаштирилган муассасалари ва тегишли жамғармалари, халқаро шартномалари, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг махсус тартиб-қоидалари, тегишли минтақавий ҳукуматлараро ташкилотлар ва муассасалар томонидан таъсис этилган шартномавий қўмиталар билан, шунингдек барча шахсларни зўрлик остида ғойиб бўлишдан ҳимоя қилиш масалалари билан шуғулланувчи барча тегишли миллий муассасалар, агентликлар ва бюролар билан ҳамкорлик қилади.

2. Қўмита ўз функцияларини бажараётганда уларнинг тегишли мулоҳазалари ва тавсиялари билан келишишни таъминлаш мақсадида инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги тегишли шартномалар асосида бошқа шартномавий қўмиталар, муассасалар, хусусан Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пакт асосида таъсис этилган Инсон ҳуқуқлари бўйича қўмита билан маслаҳатлашади.

29-модда

1. Ҳар бир қатнашчи давлат Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош котиби орқали Қўмитага ушбу Конвенция мазкур қатнашчи давлат учун кучга кирган пайтдан бошлаб икки йил мобайнида ушбу Конвенция бўйича ўз мажбуриятларини бажариш юзасидан ўзи томонидан кўрилган чора-тадбирлар тўғрисидаги маърузани тақдим этади.

2. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош котиби ушбу маърузани барча қатнашчи давлатлар ихтиёрига тақдим этади.

3. Ҳар бир маъруза Қўмита томонидан кўриб чиқилади. Қўмита ўзи зарур деб ҳисоблаган шарҳлар, мулоҳазалар ёки тавсияларни тақдим этиши мумкин. Манфаатдор қатнашчи давлат шарҳлар, мулоҳазалар ёки тавсиялар тўғрисидаги хабарни олади, у уларга ўз ташаббуси билан ёки Қўмитанинг илтимоси бўйича жавоб бериши мумкин.

4. Қўмита шунингдек ушбу Конвенция амалга оширилишига тегишли қўшимча маълумотларни қатнашчи давлатлардан сўраши мумкин.

30-модда

1. Ғойиб бўлган шахсларнинг қариндошлари, уларнинг қонуний вакиллари, уларнинг адвокатлари ёки улар томонидан вакил қилинган исталган шахс, шунингдек қонуний манфаатга эга бўлган исталган бошқа шахс шошилинч тартибда ғойиб бўлган шахсни қидириш ва унинг турган жойини аниқлаш тўғрисидаги илтимос билан Қўмитага мурожаат қилиши мумкин.

2. Агар Қўмита шошилинч чоралар кўриш тўғрисида ушбу модданинг 1-бандига мувофиқ тақдим этилган илтимос:

а) аниқ кўриниб турган асосланмаган эмас деб ҳисобласа;

b) ўзида бундай илтимосни тақдим этиш ҳуқуқини суиистеъмол қилиш эмас деб ҳисобласа;

c) бундан олдин, тегишли қатнашчи давлатнинг, агар бундай имконият мавжуд бўлса, суриштирувни ўтказишга ваколатли бўлган органларга зарур тарзда тақдим этилган деб ҳисобласа;

d) ушбу Конвенция қоидаларига номувофиқ эмас деб ҳисобласа; ва

е) халқаро суриштириш ёки тартибга солишнинг бошқа шунга ўхшаштартиб-қоида доирасида кўриб чиқилмаяпти деб ҳисобласа,

у тегишли қатнашчи давлатга ўзи белгиланган муддатда унга қидирилаётган шахснинг аҳволи тўғрисидаги ахборотни тақдим этиш тўғрисидаги илтимос билан мурожаат қилади.

3. Ушбу модданинг 2-бандига мувофиқ тегишли қатнашчи давлат томонидан тақдим этилган ахборотни ҳисобга олган ҳолда Қўмита ушбу қатнашчи давлатга тавсияларни, шу жумладан ушбу Конвенцияга мувофиқ қидирилаётган шахсни ҳимоя қилиш, аниқлаш ва вақтинчалик ҳимоя қилишнинг чораларини кўриш тўғрисидаги илтимосни юбориши ҳамда Қўмитани у томонидан белгиланган муддатда ва у томонидан кўрилган чоралар тўғрисида вазиятнинг кечиктириб бўлмайдиган хусусиятини ҳисобга олган ҳолда хабардор қилиши мумкин.

Қўмита шошилинч чоралар кўриш тўғрисидаги илтимосни тақдим этган шахсни ўз тавсиялари ва унга, агар бундай маълумот мавжуд бўлса, қатнашчи давлат томонидан қайта юборилган маълумотлар тўғрисида хабардор қилади.

4. Қўмита қидирлаётган шахснинг тақдири аниқ бўлмагунга қадар тегишли қатнашчи давлат билан ишлаш бўйича саъй-ҳаракатларни давом эттиради. У бу ҳақда илтимос қилувчига маълум қилади.

31-модда

1. Ҳар қандай қатнашчи давлат ушбу Конвенцияни ратификация қилиш чоғида ёки кейинчалик у Қўмитанинг ушбу Конвенция қоидалари ушбу қатнашчи томонидан бузилишининг қурбони деб ҳисоблайдиган ўз юрисдикцияси остидаги шахслардан ёки бундай шахслар номидан хабарларни олиш ва кўриб чиқиш ваколатини эътироф этиши тўғрисида баёнот бериши мумкин. Қўмита бундай баёнот бермаган қатнашчи давлатларга дахл қиладиган ҳеч бир хабарни кўриб чиқмайди.

2. Қўмита:

а) хуфёна ҳисобланган;

b) ўзида бундай хабарни тақдим этиш ҳуқуқини суиистеъмол қилишни ифодалаган ёки ушбу Конвенция қоидалари билан мос бўлмаган;

c) халқаро суриштириш ёки тартибга солишнинг бошқа шунга ўхшаштартиб-қоида доирасида кўриб чиқилаётган; ёки агар

d) ҳуқуқий ҳимоянинг барча мавжуд самарали ички воситалари тамом бўлмаган (ушбу қоида бундай воситаларни қўллаш асоссиз равишда чўзиб юборилганда амал қилмайди) исталган хабарни қабул қилиб бўлмайди деб эътироф этади.

3. Агар Қўмита хабар ушбу модданинг 2-бандида назарда тутилган талабларга жавоб беради деб ҳисобласа у хабарни тегишли қатнашчи давлатга қайта юборади, унга ўзи томонидан белгиланган муддатда ўз мулоҳазалари ёки шарҳларини тақдим этишни таклиф этади.

4. Хабар олингандан кейин ва мазмунан қарор қабул қилингунга қадар Қўмита исталган пайтда тегишли қатнашчи давлатга тахмин қилинаётган қонунбузилиши қурбонларига тузатиб бўлмайдиган зиён етказилишига йўл қўймаслик мақсадида зарур вақтинчалик ҳимоя чораларини кўриш тўғрисидаги кечиктириб бўлмайдиган илтимос билан мурожаат қилиши мумкин. Қўмита томонидан ушбу имкониятдан фойдаланилиши хабарни қабул қилиш ёки уни мазмунан кўриб чиқиш тўғрисидаги масалани ҳал этишни ҳал этмайди.

5. Қўмита ушбу моддада сўз борадиган хабарларни ёпиқ мажлисларда кўриб чиқади. У хабар муаллифини тегишли қатнашчи давлат томонидан тақдим этилган жавоблардан хабардор қилади. Қўмита тартиб-қоида тугалланганлиги тўғрисида қарор қабул қилгандан кейин, ўз хулосаларини қатнашчи давлатга ва хабар муаллифига юборади.

32-модда

Ушбу Конвенциянинг ҳар қандай қатнашчи давлати исталган пайтда бир қатнашчи давлат бошқа қатнашчи давлат ушбу Конвенцияга мувофиқ Қўмитанинг ўз мажбуриятларини бажармаяпти деб даъво қилаётган хабарларни олиш ва кўриб чиқиш ваколатини эътироф этишини баён қилиши мумкин. Қўмита бундай баёнотни бермаган қатнашчи давлатларга тегишли ҳеч бир хабарларни, тенг даражада бундай баёнот бермаган қатнашчи давлатлар томонидан тақдим этилган хабарларни қабул қилмайди.

33-модда

1. Агар Қўмита у ёки бу қатнашчи давлат ушбу Конвенция қоидаларига жиддий зиён етказадиган хатти-ҳаракатларни содир этаётганлиги тўғрисида ишонч уйғотувчи ахборотни олса, у тегишли қатнашчи давлат билан маслаҳатлашувлар ўтказгандан кейин ўзининг бир ёки бир неча аъзоларига ушбу давлатга ташриф буюриш ва унга тегишли ахборотни кечиктирмасдан тақдим этиш тўғрисидаги илтимос билан мурожаат қилиши мумкин.

2. Қўмита делегация таркибини ва ташриф мақсадини кўрсатган ҳолда қатнашчи давлатнинг ҳудудига бориш нияти тўғрисида тегишли қатнашчи давлатни ёзма шаклда хабардор қилади. Қатнашчи давлат оқилона муддат мобайнида ўз жавобини беради.

3. Қатнашчи давлатнинг асосланган илтимоси асосида Қўмита ўзининг ташрифини кўчириш ёки бекор қилиш тўғрисида қарор қабул қилиши мумкин.

4. Агар қатнашчи давлат ташрифга ўз розилигини билдирса, Қўмита ва тегишли қатнашчи давлат ташриф шартларини аниқлаш учун ҳамкорлик қилади ва қатнашчи давлат Қўмитага ушбу ташрифни амалга ошириш учун барча имкониятларни таъминлайди.

5. Қўмита ташриф якунлари бўйича тегишли қатнашчи давлатга ўз мулоҳазалари ва таклифларини юборади.

34-модда

Агар Қўмита, унинг фикрига кўра, бирор-бир қатнашчи давлат юрисдикцияси остидаги ҳудудда зўрлик остида ғойиб бўлиш кенг ёки мунтазам равишда амалиётда юз беришининг етарлича асосли далиллари бўйича маълумотлар олса, у ушбу соҳадаги вазият тўғрисида барча тегишли маълумотларни тегишли қатнашчи давлатдан олдиндан сўраган ҳолда шошилинч тартибда ушбу масалани Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош котиби воситачилиги орқали Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош Ассамблеяси эътиборига етказиши мумкин.

35-модда

1. Қўмитанинг ваколатлари фақат ушбу Конвенция кучга киргандан кейин юз берган зўрлик остида ғойиб бўлиш ҳолатларига татбиқ этилади.

2. Агар бирор-бир давлат ушбу Конвенция кучга киргандан кейин унинг қатнашчисига айланса, унинг Қўмита олдидаги мажбуриятлари фақат ушбу Конвенция унинг учун кучга киргандан кейин юз берган зўрлик остида ғойиб бўлиш ҳолларига тегишли бўлади.

36-модда

1. Қўмита қатнашчи давлатларга ва Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош Ассамблеясига ушбу Конвенцияни амалга ошириш борасида ўз ишлари тўғрисида йиллик ҳисобот тақдим этади.

2. Йиллик маърузада бирор-бир қатнашчи давлатга нисбатан мулоҳазалар эълон қилинишидан олдин ушбу қатнашчи давлатнинг жавоб учун оқилона муддатларга эга бўлган ва ушбу маърузада ўз шарҳлари ёки мулоҳазаларини эълон қилиш тўғрисидаги илтимос билан мурожаат қилиши мумкин бўлган билдиришномаси берилиши керак.

Учинчи қисм

37-модда

Ушбу Конвенциянинг ҳеч бир қоидаси:

a) қатнашчи давлат қонунчилигида; ёки

b) ушбу давлат учун амал қиладиган халқаро ҳуқуқда мавжуд бўлган барча шахсларни зўрлик остида ғойиб бўлишдан ҳимоя қилиш тўғрисидаги қулайроқ қоидаларни чекламайди.

38-модда

1. Ушбу Конвенция Бирлашган Миллатлар Ташкилоти аъзоси бўлган барча давлатлар томонидан имзолаш учун очиқдир.

2. Ушбу Конвенция Бирлашган Миллатлар Ташкилоти аъзоси бўлган барча давлатлар томонидан ратификация қилиниши керак. Ратификация ёрлиқлари сақлаш учун Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош котибига топширилади.

Қўшилиш қўшилиш тўғрисидаги ҳужжатни Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош котибига топширилиш йўли билан амалга оширилади.

39 –модда

1. Ушбу Конвенция йигирманчи ратификация ёрлиғи ёки қўшилиш тўғрисидаги ҳужжатлар сақлаш учун Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош котибига топширилгандан кейин ўттизинчи кунда кучга киради.

2. Йигирманчи ратификация ёрлиғи ёки қўшилиш тўғрисидаги ҳужжатлар сақлаш учун топширилгандан кейин уни ратификация қилган ёки унга қўшилган исталган давлат учун ушбу Конвенция ушбу давлат томонидан .унинг ратификация ёрлиғи ёки қўшилиш тўғрисидаги ҳужжати сақлаш учун топширилгандан кейин ўттизинчи кунда кучга киради.

40-модда

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош котиби Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг аъзоси бўлган ва ушбу Конвенцияни имзолаган ёки унга қўшилган барча давлатларни:

a) 38-моддага мувофиқ имзолаш, ратификация қилиш ва қўшилиш тўғрисида:

b) 3-моддага мувофиқ ушбу Конвенциянинг кучга кириш санаси тўғрисида хабардор қилади.

41-модда

Ушбу Конвенция қоидалари қандай бўлмасин чекалашсиз ёки истисносиз федератив давлатларнинг барча қисмларига ёйилади.

42-модда

1. Ушбу Конвенцияни талқин қилиш ёки қўллашга тегишли икки ёки ундан ортиқ қатнашчи давлатлар ўртасидаги музокаралар йўли билан ёки ушбу Конвенцияда бевосита назарда тутилган тартиб-қоидалар ёрдамида ҳал қилиш мумкин бўлмаган ҳар қандай низо ушбу давлатлардан бирининг илтимоси билан ҳакамлика берилади.

Агар ҳакамлик тўғрисида илтимоснома берилган санадан кейин олти ой мобайнида томонлар ҳакамликни ташкил этишга нисбатан келишувга эриша олмасалар, уларнинг исталган бири ушбу низони кўриб чиқиш учун Халқаро Суднинг Статугига мувофиқ илтимоснома юбориш йўли билан унинг кўриб чиқиши учун бериши мумкин.

2. Ҳар қандай қатнашчи давлат ушбу Конвенцияни имзолаш, ратификация қилиш ёки унга қўшилиш чоғида у ўзини ушбу модданинг 1-банди қоидалари билан боғлиқ деб ҳисобламаслиги ҳақида баёнот бериши мумкин. Бошқа қатнашчи давлатлар бундай баёнотни берган қатнашчи давлатга нисбатан кўрсатиб ўтилган қоидалар билан боғлиқ бўлмайдилар.

3. Ушбу модданинг 2-банди қоидаларига мувофиқ баёнот берган ҳар қандай қатнашчи давлат ушбу баёнотни Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош котибига юборилган билдиришнома воситасида исталган пайтда чақириб олиши мумкин.

43-модда

Ушбу Конвенция халқаро гуманитар ҳуқуқнинг қоидаларига, шу жумладан 1949 йил 12 августдаги тўртта Женева конвенцияларининг Олий Аҳдлашувчи Томонлари мажбуриятларига ва 1977 йилги унга иккита Қўшимча протоколларга, шунингдек ҳар бир давлатнинг халқаро гуманитар ҳуқуқ томонидан қамраб олинмаган вазиятларда Қизил Хочнинг Халқаро қўмитасига қамоқда сақлаш жойларига боришга рухсат бериш имкониятига зиён етказилмасдан қўлланилади.

44-модда

1. Ушбу Конвенциянинг ҳар қандай қатнашчиси тузатишларни таклиф этиши ва уларни Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош котибига тақдим этиши мумкин. Бош котиб таклиф этилаётган тузатишни ушбу таклифни кўриб чиқиш ва у бўйича овоз беришни ўтказиш мақсадида у конференция чақирилиши тарафдори эканлигини хабар қилиши илтимоси билан ушбу Конвенциянинг қатнашчи давлатларига қайта юборади. Агар бундай хабар юборилгандан кейин тўрт ой ўтгандан сўнг қатнашчи давлатларнинг камида учдан бир қисми бундай конференция чақирилиши тарафдори бўлсалар, Бош котиб ушбу конференцияни Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг шафелиги остида ташкил этади.

2. Конфепрненцияда ҳозир бўлган ва овоз беришда қатнашган қатнашчи давлатларнинг учдан икки қисмининг кўпчилик овози билан қабул қилинган ҳар қандай тузатиш Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош котиби томонидан қабул қилиш учун барча қатнашчи давлатларга юборилади.

3. Ушбу модданинг 1-банди қоидаларига мувофиқ қабул қилинган тузатиш ушбу Конвенция қатнашчилари бўлган давлатларнинг тегишли конституцияларида назарда тутилган тартиб-қоидага мувофиқ уларнинг учдан икки қисми томонидан қабул қилиганидан кейин кучга киради.

4. Тузатишлар кучга киргандан кейин улар уларни қабул қилган қатнашчи давлатлар учун мажбурий бўлади, бошқа қатнашчи давлатлар учун эса ушбу Конвенция қоидалари ва улар томонидан олдин қабул қилинган барча тузатишлар мажбурий бўлади.

45-модда

1. Ушбу Конвенция, тенг даражада бир хил бўлган инглиз, араб, испан, хитой рус ва француз тилларидаги матнлар сақлаш учун Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош котибига топширилади.

2. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош котиби ушбу Конвенциянинг тасдиқланган нусхаларини 38-моддада сўз борадиган барча давлатларга қайта юборади.

ТАНЛАНГАН БИБЛИОГРАФИЯ

Andreu Guzmán, Federico. Le Groupe de travail sur les disparitions forcées des Nations Unies. International Review of the Red Cross (Geneva) no. 848:803-818, 2002.

Citroni, Gabriella. El proceso de adopción de la Convención Internacional para la Protección de Todas las Personas contra las Desapariciones Forzadas. DFensor (México D.F.) no. 10:52-56, octubre de 2005.

Frouville, Olivier de. La Convention des Nations Unies pour la protection de toutes les personnes contre les disparitions forcées : les enjeux juridiques d’une négociation exemplaire. Première partie: les dispositions substantielles. Droits Fondamentaux. no. 6, janvier 2006 – décembre 2007.

Guest, Iain. Behind the Disappearances: Argentina’s dirty war against human rights and the United Nations (Pennsylvania Studies in Human Rights), University of Pennsylvania Press, 1990.

International Review of the Red Cross, Special issue: Missing persons, no. 848, 2002.

Le refus de l’oubli; La politique de disparition forcée de personnes. Colloque de Paris, janvier/février 1981. Paris, Berger -Levrault, 1981.

McCrory, Susan. The International Convention for the Protection of all Persons from Enforced Disappearance. Human Rights Law Review (Oxford) 7:3:545-566, 2007.

Review of the International Commission of Jurists, Special issue: Impunity, Crimes against Humanity and Forced Disappearance, no. 62-63, 2001.

Scovazzi, Tullio and Gabriella Citroni. The struggle against enforced disappearance and the 2007 United Nations Convention. Leiden, Martinus Nijhoff Publishers, 2007.

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти. Иқтисодий ва ижтимоий кенгаш. Инсон ҳуқуқлари бўйича комиссия.

«Қуйидаги масалаларни ўз ичига оладиган фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар: зарур суд муҳокамасисиз ғойиб бўлиш ва қатл этиш. Мустақил эксперт жаноб Манфред Новак томонидан тақдим этилган маъруза. Унга Комиссиянинг 2001/46-резолюциясининг 11-бандига мувофиқ зўрлик остида ёки ғайриихтиёрий ғойиб бўлишдан ҳимоя қилишга тегишли мавжуд халқаро жиноят-ҳуқуқ доираларини ва инсон ҳуқуқлари нормаларини кўриб чиқиш топширилган»(E/CN.4/2002/71).

Жазоланмасликка қарши кураш воситасида Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва рағбатлантириш принципларининг янгиланган тўплами E/CN.4/2005/102/Add.1).

Инсон ҳуқуқларини рағбатлантириш ва ҳимоя қилиш: ҳақиқатни аниқлаш ҳуқуқига бағишланган тадқиқот. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссари Бошқармасининг маърузаси (E/CN.4/2006/91).

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти. Бош Ассамблеяси «Инсон ҳуқуқлари соҳасида халқаро нормалар қўпол бузилиши ва халқаро гуманитар ҳуқуқ жиддий бузилиши қурбонлари учун ҳуқуқий ҳимоя қилиш ва зарарни қоплаш ҳуқуқига тегишли асосий принциплар ва амал қилувчи қоидалар (2005 йил 16 декабрдаги 60/147-резолюция).

«Инсон ҳуқуқлари: фактларни баён қилиш»:*

№ 2 Инсон ҳуқуқлари тўғрисида халқаро билль (Rev.1)

№3 Инсон ҳуқуқлари соҳасида маслаҳат хизмати ва техник ёрдам (Rev.1)

№ 4 Қийноққа қарши кураш (Rev.1)

№ 6 Зўрлик билан ёки ғайриихтиёрий ғойиб бўлиш (Rev.2)

№ 7 Шикоятларни тақдим этиш ва кўриб чиқиштартиб-қоида (Rev.1)

№ 9 Туб халқлар ҳуқуқлари (Rev.1)

№ 10 Бола ҳуқуқлари (Rev.1)

№ 11 Суддан ташқари қатл этиш, суд муҳокамасисиз қатл этиш ёки ўзбошимчалик билан қатл этиш (Rev.1)

№ 12 Ирқий камситишини тугатиш қўмитаси

№ 13 Халқаро гуманитар ҳуқуқ ва инсон ҳуқуқлари

№ 14 Қулликнинг замонавий шакллари

№ 15 Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар: Инсон ҳуқуқлари бўйича қўмита (Rev.1)

№ 16 Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар бўйича қўмита (Rev.1)
«Фактларни баён қилиш»нинг 1, 5 ва 8-сонлари ҳамда кейинги сонлари тўпламлари нашр этилади.

№ 17 Қийноққа қарши қўмита

№ 18 Озчиликнинг ҳуқуқлари (Rev.1)

№ 19 Инсон ҳуқуқларини рағбатлантириш ва ҳимоя қилиш билан шуғулланадиган миллий муассасалар

№ 20 Инсон ҳуқуқлари ва қочоқлар

№ 21 Инсоннинг етарлича уй-жойга бўлган ҳуқуқи

№ 22 Аёлларга нисбатан камситиш: Конвенция ва Қўмита

№ 23 Аёллар ва болалар соғлигига қўпол таъсир кўрсатадиган хавфли анънавий амалиёт

№ 24 Меҳнаткаш-мигрантлар ҳуқуқлари

№ 25 Мажбурий кўчириш ва инсон ҳуқуқлари

№ 26 Ўзбошимчалик билан ушлаш бўйича ишчи гуруҳ

№ 27 Бирлашган Миллатлар Ташкилоти махсус маърузачиларининг фаолияти: 17 савол ва жавоб

№ 28 Ёлланувчилар фаолиятининг халқларнинг ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқини амалга оширишга таъсири

№ 29 Ҳуқуқни ҳимоя қилувчилар: инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишга бўлган ҳуқуқни ҳимоя қилиш

№ 30 Инсон ҳуқуқлари соҳасида Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг шартномалари тизими – Инсон ҳуқуқлари соҳасида асосий шартномалар ва шартномавий органлар: кириш

№ 31 Соғлиққа бўлган ҳуқуқ

№ 32 Инсон ҳуқуқлари, терроризм ва терроизмга қарши кураш

№ 33 Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқларга нисбатан тез-тез бериладиган саволлар

«Инсон ҳуқуқлари: фактларни баён қилиш» туркуми Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссари Бошқармаси томонидан Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Женевадаги бўлими томонидан нашр этилади. Унда инсон ҳуқуқларининг диққат-эътиборда турган ёки қизиқиш уйғотадиган айрим муаммолари акс эттирилади.

«Инсон ҳуқуқлари: фактларни баён қилиш»ни эълон қилиш жамоатчиликнинг энг кенг доиралари учун мўлжалланган; унинг мақсади – инсоннинг асосий ҳуқуқларини яхшироқ тушунишга кўмаклашиш, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти уларни рағбатлантириш ва ҳимоя қилиш учун нима чоралар кўраётганлигидан хабардор қилиш, шунингдек ушбу ҳуқуқларни амалга ошириш учун қандай халқаро механизмлар мавжудлигини кўрсатишдан иборат.

«Инсон ҳуқуқлари: фактларни баён қилиш» бутун дунёда бепул тарқатилади.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг расмий тилларидан ташқари уни бошқа тилларда қайта босиш матн ўзгаришсиз шаклда қолдирилган тақдирда рағбатлантирилади. Матнни қайта такрорловчи ташкилот бу ҳақда Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссарининг Женевадаги Бошқармасини хабардор қилиши ва ушбу материалларнинг манбаи сифатида унга ҳавола қилиши керак.

Сўровлар қуйидаги манзилга юборилсин:

Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights
United Nations Office at Geneva
8-14, Avenue de la Paix
1211 Geneva 10
Switzerland
New York Office:
Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights
United Nations
New York, NY 10017
United States of America
Printed at United Nations, Geneva ISSN 1014-5567
GE.09. 1442- November 2009–2,545